Uzun zamandır müşahidə edirəm ki ingilis dili öyrənmək istəyən bir qrup insan belə bir sual verir ki, “siz hansı ingilis dilini öyrədirsiniz? Amerikan yoxsa Britaniya?”. Əziz izləyicilər! Əslində belə bir sualın özü çox da düzgün deyil. Hər ikisi eyni dildir sadəcə müəyyən xırdalıqlar var ki, onları ayırd etmək lazımdır. Belə ki, ilk öncə bu məsələnin tarixinə baxaq.
16-cı və 17-ci əsrlərdə Britaniyalılar yeni torpaqlara üz tutub ingilis dilini Amerika qitəsində yaymağa başladılar. Həmin dövrlərdə spelling yəni yazılış çox da standartlaşdırılmamışdı. Birləşmiş Krallıqda lüğətlər London alimləri tərəfindən tərtib edilirdi. Amerikada isə bu işi görən şəxs Noah Webster idi. Bu şəxs spelling-də dəyişikliklər edərək ingilis dilinin Amerikan versiyasını Britaniya versiyasından fərqləndirməyə başladı. Onun əsas hədəfi isə Amerikan mədəniyyətini və dilini müstəqil və azad bir dil kimi göstərmək idi. Danışıq və səslənmədəki xırda fərqlər isə, Amerikaya ilk sakinlərin tam məskunlaşmasından sonra başladı. Bu insanlar ‘r’ səsini tələffüz edirdilər. Lakin Britaniyadakı elit təbəqə ‘r’ səsini tələffüz etməyərək özlərini siravi insanlardan fərqləndirmək istəyirdi. Elit təbəqədən geri qalmaq istəməyən və ‘r’ səsini tələffüz etmədiyinə görə dədə baba dilində desək ‘kəndçi’ adlandırılacağından ehtiyac edən insanlar özlərini heç də başqalarından əksik hesab etmirdilər. Belə-belə Britaniyalıların hamısı kütləvi şəkildə “water” a “vota” deyə səslənib, özlərini nüfuzlu şəxslər kimi görməyə başladı. Gördüyünüz kimi bu səslənmə fərqi heç də hansısa qrammatik bir uyğunluğa görə deyilmiş.
Gəlin qısaca bəzi sözlərin Amerikan və Britaniya ingiliscəsində yazılma qaydasında necə fərqləndiyinə nəzər yetirək.
oe /ae (e.g. anaemia, diarrhoea, encyclopaedia) e- (e.g. anemia, diarrhea, encyclopedia)
British American
t (e.g. burnt, dreamt, leapt) ed (e.g. burned, dreamed, leaped)
ence (e.g. defence, offence, licence) ense (defense, offense, license)
ell (e.g. cancelled, jeweller, marvellous) el (e.g. canceled, jeweler, marvelous)
ise (e.g. appetiser, familiarise, organise) ize (e.g. appetizer, familiarize, organize)
re (e.g. metre, fibre, centre) er (e.g. meter, fiber, center)
Təbii ki, bu fərqlilik sadəcə sözlərin yazılmasındakı hərf fərqlərindən ibarət deyil. Bəzi sözlər tamamilə fərqlənir və eyni mənanı daşıyılar.
- Məsələn Britaniyalılar şalvara (trousers), amerikanlar isə (pants) deyir. bunun kimi fərqləri (flat-apartment) , (lorry-truck) , (holiday-vacation) , (football-soccer) kimi cütlüklərdə də müşahidə edirik.
Xırda qrammatik fərqlər olsa da, onlar haqqında heç danışmağa da dəyməz. Əsas məsələ odur ki, iki dil arasındakı fərqi 2-3 saat oturub müzakirə etdikdən sonra yekunlaşdırmaq mümkündür. Dil öyrənmək isə uzun müddət davam edən bir prosesdir. Belə ki, başınızı amerikan yoxsa britaniya ingilis dili arasındakı fərqlərlə yox, elə İNGİLİS DİLİ öyrənməklə yormağı tövsiyyə edirəm.
CELT Colleges Nizami ( IELTS / TOEFL / SAT preparation center)
Mob: (050) 787 57 66
Office: (012) 436 86 87
baba.karimli@celt.az
Məhəmməd Naxçıvani 10
